การตรวจคัดกรองเบื้องต้นสำหรับภาวะปัสสาวะมีเลือดปนระยะแรกเริ่มในแมว

บทนำ

อุปกรณ์ในการตรวจคัดกรองภาวะ hematuria ในแมวชนิดที่ไม่สร้างความเจ็บปวดเริ่มมีจำหน่ายในท้องตลาดภายในหลายประเทศ ใช้งานได้ง่ายและไม่ก่อให้เกิดความเครียด ประกอบไปด้วยเม็ดแกรนูลสีขาวที่ใช้โรยบนทรายแมว หากสัมผัสกับฮีโมโกลบินจะกลายเป็นสีน้ำเงิน (รูปที่ 1) ผงแกรนูลสามารถตรวจจับภาวะ microhematuria หรือภาวะ hematuria ที่ไม่สามารถมองเห็นได้ด้วยตาเปล่า บทความนี้จะกล่าวถึงความเป็นมาของผลิตภัณฑ์ หลักการทำงาน ผลการศึกษาความน่าเชื่อถือรวมถึงคำแนะนำในการใช้เพื่อจัดการกับปัญหาระบบปัสสาวะ

ภาวะ hematuria และ LUTD ในแมว

ภาวะปัสสาวมีเลือดปนหรือ hematuria มีนิยามคือพบปริมาณเม็ดเลือดแดง (RBC) ที่มากกว่าปกติในปัสสาวะ ซึ่งอาจพบแบบ microscopic (มองไม่เห็นด้วยตาเปล่า) หรือmacroscopic (มองเห็นด้วยตาเปล่า) ก็ได้ hematuria ที่จัดเป็นพยาธิสภาพคือการพบเม็ดเลือดแดงมากกว่า 5 เซลล์ต่อ high power field เมื่อส่องผ่านกล้องจุลทรรศน์

สาเหตุของการเกิด hematuria มีได้หลายประการแต่ในแมวมักพบว่าเกิดจากโรคทางเดินปัสสาวะส่วนล่าง (LUTD) ซึ่งพบได้บ่อยในคลินิกสัตว์เล็ก 1 นิยามของ LUTD ครอบคลุมกลุ่มอาการที่แสดงออกทางคลิกนิกประกอบไปด้วย hematuria ปัสสาวะขัด ปวดเบ่งเมื่อปัสสาวะ ปัสสาวะกะปริบกะปรอยและปัสสาวะผิดที่ หากมีการอุดตันของทางเดินปัสสาวะร่วมด้วยอาจพบความรุนแรงมากขึ้นทางระบบต่างๆ

แมวที่มาด้วยปัญหา LUTD จะมีการวินิจฉัยแยกแยะได้แก่ กระเพาะปัสสาวะอักเสบแบบหาสาเหตุไม่ได้ (feline idiopathic cystitis) นิ่ว (urolithiasis) เมือกอุดตันท่อปัสสาวะ (urethral plug) และการติดเชื้อที่ระบบทางเดินปัสสาวะ 1 พยาธิสภาพของทางเดินปัสสาวะส่วนล่างจะดีขึ้นเมื่อได้รับการรักษาที่ถูกต้อง แต่โดยมากแล้วแมวร้อยละ 50 มีโอกาสกลับมาเป็นซ้ำอีก 2

การติดตามภาวะ hematuria เพื่อจัดการกับ LUTD

เรามักพบภาวะ microhematuria ในเกือบทุกกรณีที่สัตว์ป่วยด้วยโรคทางเดินปัสสาวะ 1 จากการที่แมวไม่ค่อยแสดงอาการเจ็บปวดที่เจ้าของสังเกตได้ชัดจึงมักถูกพามาพบสัตวแพทย์เมื่อปัญหาเริ่มรุนแรงแล้วเช่นมีการอุดตันของท่อปัสสาวะหรือมีการปัสสาวะผิดที่หลายครั้ง จากความถี่ในการกลับมาเป็นซ้ำของพยาธิสภาพเหล่านี้นำไปสู่การใช้ biomarker เช่น microhematuria มาตรวจคัดกรองซึ่งทำได้ง่ายและไม่ก่อให้เกิดความเจ็บปวด ผลิตภัณฑ์ดังกล่าวทำให้เจ้าของแมวสามารถติดตามภาวะ hematuria ของแมวได้เองที่บ้านอย่างสม่ำเสมอและนำแมวมาพบสัตวแพทย์ได้อย่างทันท่วงทีเมื่อเกิดความผิดปกติขึ้นในระยะแรกเริ่ม

หลักการทำงานของชุดตรวจ

ผลิตภัณฑ์ Hematuria Detection ประกอบด้วยเม็ดแกรนูลสีขาวที่ใช้โรยบนทรายแมว เม็ดแกรนูลมีสาร 3,3',5,5'-tetramethylbenzidine (TMB) ซึ่งจะเปลี่ยนเป็นสีน้ำเงินผ่านกระบวนการ pseudo-peroxidation เมื่อสัมผัสกับฮีโมโกลบิน ผลที่สังเกตได้จะมีความรวดเร็วมากโดยเกิดสีภายใน 1 นาทีหลังจากสัมผัสกับฮีโมโกลบินและคงอยู่ได้ 48 ชั่วโมงหลังจากนั้น วิธีการใช้ง่าย (รูปที่2) และเจ้าของแมวสามารถติดตามเฝ้าระวังอาการแรกเริ่มของความผิดปกติในระบบปัสสาวะได้ ผลิตภัณฑ์นี้ยังมีอายุยาวถึง 2 ปีหากยังไม่ได้แกะถุงและเม็ดแกรนูลสามารถอยู่บนทรายแมวได้นาน 30 วันหากยังไม่ได้เกิดปฏิกิริยา สามารถใช้กับทรายแมวได้ทุกประเภทแต่เจ้าของแมวจะต้องตักเม็ดแกรนูลที่สัมผัสปัสสาวะแล้วออกทุกวันเพราะผลิตภัณฑ์ที่โดนปัสสาวะแล้วจะสูญเสียความสามารถในการดูดซึมไป

ผลการศึกษาทางคลินิกโดยมหาวิทยาลัย Montreal พบว่าเม็ดแกรนูลมีความไวสูง (sensitivity) มากโดยมีค่า reactivity threshold ต่ำสุดอยู่ที่ 100 RBC/μL 3 สอดคล้องกับการตรวจพบเม็ดเลือดแดงในปัสสาวะ 12 RBC/hpf (รูปที่3) จากการศึกษาพบว่าผลิตภัณฑ์มีความน่าเชื่อถือค่อนข้างสูง แต่ความไวจะลดลงหากปัสสาวะมีค่า pH≥ 8.5 หรือค่าความถ่วงจำเพาะของปัสสาวะ > 1.050 4 ผลการประเมินความเสี่ยงของสารพิษต่อทั้งผู้ใช้และสัตว์เลี้ยงถือว่าน้อยมากจนแทบมองข้ามได้ 5

คำแนะนำการใช้งาน

นวัตกรรมใหม่นี้จะเปิดโอกาสให้กับเจ้าของสัตว์เลี้ยงในการใช้ผลิตภัณฑ์ให้เข้ากับสถานการณ์ต่างๆ กลุ่มผู้เชี่ยวชาญโรคแมวได้จัดทำคำแนะนำในการใช้งานผลิตภัณฑ์นี้เพื่อการเฝ้าระวังโรคระบบปัสสาวะในภาวะฉับพลันและติดตามอาการในรายที่ได้รับการยืนยันแล้ว (ตารางที่ 1)

ปัจจุบันพบว่า Hematuria Detection น่าจะเป็นผลิตภัณฑ์เดียวในท้องตลาดที่ทำให้เจ้าของแมวสามารถตรวจคัดกรองภาวะ hematuria ได้เองที่บ้านโดยไม่จำเป็นต้องเก็บปัสสาวะมาตรวจ ความง่ายในการใช้ผลิตภัณฑ์ทำให้แกรนูลนี้จะช่วยให้เจ้าของแมวและสัตวแพทย์เฝ้าติดตามและรักษาโรค LUTD ในแมวได้ง่ายขึ้น