การรับมือกับความผิดพลาดอย่างมีประสิทธิภาพ

บทนำ 

การมีข้อผิดพลาดเกิดขึ้นในระดับหนึ่งนั้นเป็นสิ่งที่หลีกเลี่ยงไม่ได้กับงานของมนุษย์ ซึ่งนั่นหมายความว่าสัตวแพทย์ก็มีความเสี่ยงที่จะทำผิดพลาดเมื่อปฏิบัติงานในคลินิกเช่นกัน โดยอันที่จริงแล้วความผิดพลาดถือเป็นส่วนหนึ่งของการปฏิบัติงานด้านสัตว์แพทย์ที่ไม่สามารถหลีกเลี่ยงได้ นอกจากนี้ขณะที่ต้องคาดการณ์ความผิดพลาดในการทำงาน ความรู้สึกกลัวต่อความผิดพลาดนั้นก็ถือเป็นความเครียดที่เกี่ยวข้องกับการปฏิบัติงานที่พบได้บ่อยที่สุดที่สัตวแพทย์มักจะอ้างถึง 1 ความกลัวนี้อาจรุนแรงขึ้นเนื่องจากความเครียดทางศีลธรรม (moral stress) ในบุคคลที่กำลังทำงานท่ามกลางสถานการณ์ที่นำไปสู่ข้อขัดแย้งหรือปัญหาทางจริยธรรม (ethical conflict) 2 ตัวอย่างเช่น เมื่อทีมทำงานที่ขาดพนักงานกำลังจัดการกับเคสรักษาที่มีความซับซ้อนหรือเมื่อสัตวแพทย์ถูกขอให้ทำการผ่าตัดโดยที่สัตวแพทย์รู้สึกว่าตนเองไม่มีคุณสมบัติหรือไม่ได้รับการฝึกฝนให้ทำ ซึ่งในสถานการณ์เหล่านี้หรือสถานการณ์อื่นๆที่คล้ายคลึงกันนั้นสามารถทำให้เกิดความเครียดทางศีลธรรม เพิ่มความเสี่ยงที่จะทำให้เกิดข้อผิดพลาดและสัตวแพทย์ก็จะมีความเสี่ยงต่อความทุกข์ทางจิตใจมากขึ้น (psychological distress)

วามกลัวเกี่ยวกับความผิดพลาดไม่เพียงแต่เกี่ยวข้องกับอันตรายที่เกิดขึ้นกับตัวสัตว์เท่านั้นแต่ยังรวมไปถึงความกังวลเกี่ยวกับการดำเนินคดีที่อาจเกิดขึ้น การร้องเรียนต่อหน่วยงานที่ทำหน้าที่กำกับดูแลสัตวแพทย์และการรับรู้หรือความเข้าใจของลูกค้าและเพื่อนร่วมงาน ซึ่งในหลายๆสถานการณ์ความโน้มเอียงแรกคือการพยายามซ่อนความผิดพลาดเนื่องจากกลัวว่าจะถูกตำหนิหรือมีความรู้สึกอับอายส่วนตัว สัตวแพทย์บางคนที่ทำผิดพลาดหรือเกี่ยวข้องกับเหตุการณ์ไม่พึงประสงค์มีศักยภาพที่จะฟื้นตัวอย่างรวดเร็วหากพวกเขามีทักษะและกลยุทธ์ในการเผชิญหน้ากับปัญหาอย่างยืดหยุ่น แต่ผู้ที่จมอยู่กับความผิดพลาดหรือชอบวิจารณ์ตนเองหรือเอาแต่โทษตัวเองมีแนวโน้มที่จะประสบกับความทุกข์ในระยะยาวในภายหลังหรือแม้แต่สัตวแพทย์เหล่านั้นอาจพิจารณาออกจากอาชีพโดยสิ้นเชิง สัตวแพทย์ต้องดำเนินการตามขั้นตอนสำคัญเพื่อยอมรับแนวคิดที่ว่าความผิดพลาดเป็นปกติของการปฏิบัติงานด้านสัตวแพทย์เพื่อขจัดวัฒนธรรม “ตำหนิและทำให้อับอาย” ที่ยังคงมีอยู่ในวงการสัตวแพทย์และเพื่อเข้าใกล้กับความผิดพลาดอย่างมีสติด้วยการเปิดเผยความผิดพลาด มีทัศนคติที่ดี มีการสนับสนุนและการเรียนรู้ทางเทคนิคและอารมณ์ ทั้งนี้เพราะความผิดพลาดเป็นส่วนที่หลีกเลี่ยงไม่ได้ของการปฏิบัติงานด้านสัตวแพทย์และสัตวแพทย์ต้องการสติในการฟื้นตัวอย่างรวดเร็วและมีประสิทธิภาพ

ข้อผิดพลาดทางการแพทย์สามารถพบได้บ่อยแค่ไหน?  

ในทุกๆปี ประเทศสหรัฐอเมริกาจะมีเหตุการณ์ไม่พึงประสงค์ที่ป้องกันได้ประมาณ 1.5 ล้านครั้งซึ่งเกิดขึ้นในสาขาทางการแพทย์ของมนุษย์และในแต่ละปียังมีผู้เสียชีวิตเกือบ 100,000 รายจากข้อผิดพลาดทางการแพทย์ 3 ทั้งนี้อุบัติการณ์ของข้อผิดพลาดในทางสัตวแพทยศาสตร์นั้นได้รับการประเมินน้อยกว่าแต่ก็สามารถพบได้บ่อยเช่นเดียวกัน มีการศึกษาล่าสุดที่มีวัตถุประสงค์เพื่อประเมินประเภทและความรุนแรงของข้อผิดพลาดทางการแพทย์ที่ได้รับรายงานในสถานประกอบการสัตวแพทย์ 3 แห่งในประเทศสหรัฐอเมริกา (โรงพยาบาลสัตว์เล็กเพื่อการเรียนการสอน (small animal teaching hospital) โรงพยาบาลสัตว์ใหญ่เพื่อการเรียนการสอน (large animal teaching hospital) และการปฏิบัติเฉพาะทางสัตว์เล็ก (small animal multispecialty practice)) โดยใช้ระบบรายงานเหตุการณ์ตามความสมัครใจ ซึ่งข้อผิดพลาดถูกจัดประเภทตามที่อธิบายไว้ในตารางที่ 1 พร้อมตัวอย่าง นอกจากนี้เหตุการณ์ยังถูกจัดประเภทตามการส่งผลออกเป็น เกือบเกิดความผิดพลาด (เช่น ข้อผิดพลาดยังไม่ถึงผู้ป่วยแต่อาจทำให้เกิดอันตรายได้) ไม่เป็นอันตราย (เช่น ข้อผิดพลาดมาถึงผู้ป่วยแต่ก็ไม่ก่อให้เกิดอันตราย) ก่อให้เกิดเหตุการณ์ไม่พึงประสงค์ (เช่น ข้อผิดพลาดมาถึงผู้ป่วยและก่อให้เกิดอันตราย) หรือภาวะที่ไม่ปลอดภัย (เช่น สถานการณ์หรือภาวะที่เพิ่มความน่าจะเป็นของเหตุการณ์ด้านความปลอดภัยของผู้ป่วย) บันทึกได้รับการตรวจสอบย้อนหลังเพื่อวัดความรุนแรงของข้อผิดพลาด 4 โดยในระหว่างการศึกษาตลอด 3 ปี พบว่ามีรายงานเหตุการณ์ทั้งหมด 560 เหตุการณ์หรือเทียบเท่ากับข้อผิดพลาดประมาณ 5 ครั้งต่อผู้ป่วยที่เข้ารับบริการ 1000 รายซึ่งถือว่าสูงกว่าการเข้ารับบริการปฐมภูมิ (primary care visits) ของผู้ป่วยมนุษย์อย่างเห็นได้ชัด ซึ่งประมาณ 1 ในทุกๆ 1000 ครั้งที่มาเข้ารับบริการอาจส่งผลให้เกิดอันตรายที่สามารถป้องกันได้ โดยข้อผิดพลาดของยา (drug errors) เป็นข้อผิดพลาดที่พบได้บ่อยที่สุดในการศึกษา ตามด้วยความล้มเหลวในการสื่อสาร ทั้งนี้พบข้อผิดพลาดต่อผู้ป่วยโดยไม่ก่อให้เกิดอันตรายประมาณร้อยละ 45 ของข้อผิดพลาดทั้งหมด แต่ร้อยละ 15 ของข้อผิดพลาดทั้งหมดนั้นสามารถส่งผลให้เกิดอันตรายต่อผู้ป่วยได้ รวมถึงร้อยละ 8 นั้นอาจส่งผลให้เกิดโรคถาวรหรือเสียชีวิตได้ และสัดส่วนข้อผิดพลาดสูงสุดนั้นเกิดขึ้นในโรงพยาบาลสัตว์เล็กเพื่อการเรียนการสอนซึ่งอาจเป็นเพราะมีการรายงานเป็นจำนวนมาก 4

มีการศึกษาอื่นที่นับประเภทของข้อผิดพลาดที่เกิดขึ้นโดยอ้างอิงจากบันทึกการรายงานเกือบ 3000 รายงานที่ส่งไปยังบริษัทประกันภัยเพื่อเรียกร้องการชดใช้ค่าเสียหายทางสัตวแพทย์ในประเทศสหราชอาณาจักร โดยพบว่าข้อผิดพลาดเกี่ยวกับการผ่าตัดนั้นพบได้บ่อยที่สุด (ร้อยละ 41) ตามด้วยการรักษาพยาบาล (ร้อยละ 30) การคลอด (ร้อยละ 13) การวินิจฉัย (ร้อยละ 9) คำแนะนำ (ร้อยละ 5) และการดมยาสลบ (ร้อยละ 2) ซึ่งการประเมินเพิ่มเติมของกลุ่มย่อยของการกล่าวอ้างเหล่านั้นระบุว่าร้อยละ 51 ของข้อผิดพลาดนั้นเกิดขึ้นจากข้อจำกัดด้านการรับรู้ (cognitive limitations) ในรูปแบบของข้อผิดพลาดจากการเสียสมาธิ (absent-minded errors of distraction) (เช่น พลั้งเผลอหรือหลงลืม) และความผิดพลาดที่เกิดจาการประยุกต์ใช้กฎผิดหรือความผิดพลาดจากความไม่รู้ (rule- or knowledge-based mistakes) โดยความผิดพลาดที่เกิดจากการประยุกต์ใช้กฎผิดนั้นเป็นผลมาจากการใช้ความรู้ที่ไม่ถูกต้อง ในขณะที่ความผิดพลาดจากความไม่รู้นั้นเป็นผลมาจากความพยายามที่ไม่ถูกต้องในการแก้ปัญหาที่ซับซ้อน 5

ตารางที่ 1 หมวดหมู่ คำอธิบายและตัวอย่างของข้อผิดพลาดทางการแพทย์ในการปฏิบัติงานด้านสัตวแพทย์ 

การมองความผิดพลาดในมุมมองที่ถูกต้อง 

การสำรวจสัตวแพทย์ที่เพิ่งสำเร็จการศึกษาในระดับบัณฑิตศึกษาในประเทศสหราชอาณาจักรจำนวนมากกว่า 100 คน ในปี 2001 พบว่าร้อยละ 78 เคยทำผิดพลาดตั้งแต่เริ่มปฏิบัติงานในคลินิก 6 อย่างไรก็ตามจำเป็นต้องชี้แจ้งก่อนว่าความผิดพลาดนั้นไม่ได้ก่อให้เกิดอันตรายเสมอไปและเหตุการณ์ไม่พึงประสงค์นั้นก็ไม่ได้เกิดจากความผิดพลาดเสมอไปเช่นเดียวกัน ทั้งนี้แม้ว่าเหตุการณ์ไม่พึงประสงค์บางอย่างอาจเกิดจากความผิดพลาดจากความประมาทเลินเล่อ (เช่น ไม่ปฏิบัติตามมาตรฐานการดูแล) แต่ในบางกรณีสัตวแพทย์อาจปฏิบัติตามขั้นตอนที่ถูกต้องตามมาตรฐานแต่ทำผิดพลาดในกระบวนการ ตัวอย่างเช่น สัตวแพทย์อาจปฏิบัติตามมาตรฐานการดูแลโดยการถ่ายภาพรังสีเพื่อให้แน่ใจว่าสอดสายยางให้อาหารทางจมูก (nasal feeding tube) เข้าไปในระบบทางเดินอาหารอย่างเหมาะสม แต่อาจตรวจสอบภาพถ่ายรังสีและคิดว่าสายยางอยู่ในตำแหน่งที่ถูกต้องทั้งๆที่สอดเข้าไปในทางเดินหายใจโดยไม่ได้ตั้งใจ ซึ่งสิ่งนี้อาจส่งผลให้เกิดเหตุการณ์ไม่พึงประสงค์หากสุนัขได้รับอาหารผ่านสายยาง (รูปภาพที่ 1) นอกจากนี้ในบางครั้งสัตวแพทย์จำเป็นต้องรับผิดชอบต่อภาวะแทรกซ้อนที่คาดเดาไม่ได้ เช่น ปฏิกิริยาของยา (drug reaction) หรือความผันแปรทางชีวภาพโดยธรรมชาติ (inherent biological variability) ของสัตว์ป่วย โดยลืมไปว่าสัตว์ที่ได้รับการรักษาโรคเดียวกันด้วยวิธีในลักษณะเดียวกันอาจมีผลลัพธ์ที่แตกต่างกันได้ ซึ่งสถานการณ์ต่างๆเหล่านี้ไม่ได้เกิดจากความผิดพลาดแต่สัตวแพทย์อาจต้องรับผิดชอบต่อกระบวนการตัดสินใจของตนเองที่นำไปสู่ผลลัพธ์ที่ไม่พึงประสงค์

ผลที่ตามมาของเหตุการณ์เกือบพลาด (near-misses events) และเหตุการณ์ไม่พึงประสงค์ (adverse events) 

ผลจากการสำรวจออนไลน์ของสมาชิก Veterinary Information Network มากกว่า 600 รายพบว่าร้อยละ 74 ของผู้ตอบแบบสอบถามรายงานว่ามีส่วนเกี่ยวข้องกับเหตุการณ์เกือบพลาดอย่างน้อย 1 เหตุการณ์และร้อยละ 30 รายงานว่ามีส่วนเกี่ยวข้องกับเหตุการณ์ไม่พึงประสงค์อย่างน้อย 1 เหตุการณ์ 7 โดยสัดส่วนของสัตวแพทย์ที่ได้รับผลกระทบเชิงลบทั้งในระยะสั้น (≤ 1 สัปดาห์) และระยะยาว (> 1 สัปดาห์) ต่อชีวิตส่วนตัวและอาชีพนั้นจะสูงกว่าในผู้ตอบแบบสอบถามที่ประสบกับเหตุการณ์ไม่พึงประสงค์เมื่อเทียบกับเหตุการณ์เกือบพลาด (ตารางที่ 2) ซึ่งนั่นแสดงให้เห็นว่าผลกระทบเชิงลบของการทำผิดพลาดจะเลวร้ายลงเมื่อสัตว์ป่วยได้รับอันตรายเมื่อเทียบกับกรณีที่สัตว์ป่วยไม่ได้รับผลกระทบเชิงลบ อีกทั้งยังส่งผลต่ออาชีพมากกว่าชีวิตส่วนตัว

ตารางที่ 2 สัดส่วนของสัตวแพทย์ที่ได้รับผลกระทบทางลบต่อชีวิตส่วนตัวและอาชีพของพวกเขาหลังจากเกิดเหตุการณ์ใกล้พลาดและเหตุการณ์ไม่พึงประสงค์ 

การตอบสนองต่อเหตุการณ์ไม่พึงประสงค์ในทางปฏิบัติ

การสำรวจทางออนไลน์เพื่อตรวจสอบประสบการณ์และปฏิกิริยาของสัตวแพทย์ที่ทำงานในคลินิก “ทำหมัน” (spay-neuter clinic) หลังจากเกิดเหตุการณ์ไม่พึงประสงค์ร้ายแรงที่ส่งผลให้เกิดภาวะแทรกซ้อนหรือการเสียชีวิตโดยไม่ได้ตั้งใจ พบว่าผู้ตอบแบบสอบถามทุกคนรู้สึกถึงถึงปฏิกิริยาจากภายในทันทีซึ่งรวมถึงสัญญาณของความวิตกกังวลหรือความเครียดเทียบเท่ากับการตอบสนองของระบบประสาทซิมพาเธติกหรือ fight-or-flight response ความรู้สึกที่ผู้ตอบแบบสอบถามอธิบายนั้น ได้แก่ ความวิตกกังวล ความรู้สึกผิด ความเศร้าและความสงสัยในตนเอง ตลอดจนความเห็นอกเห็นใจต่อลูกค้าหรือคนอื่นๆที่ได้รับผลกระทบจากเหตุการณ์ (รูปภาพที่ 2) ทั้งนี้สัตวแพทย์บางคนสามารถก้าวผ่านความรู้สึกเหล่านี้ได้ภายในหนึ่งวันหรือหนึ่งสัปดาห์ ในขณะที่คนอื่นๆอาจได้รับผลกระทบอย่างลึกซึ้งเป็นเวลานานหลายเดือนหรือหลายปีหลังจากนั้น เมื่อเวลาผ่านไปสิ่งต่างๆเหล่านี้จะส่งผลให้เกิดหนึ่งในสองผลลัพธ์ระยะยาวคือการเลือกที่จะอยู่ในงานหรือออกจากงาน (หรืออาชีพ) สิ่งที่ดูเหมือนจะช่วยแยกสัตวแพทย์ที่สามารถเข้มแข็งและก้าวผ่านเรื่องราวต่างๆที่เกิดขึ้นหลังจากเหตุการณ์ไม่พึงประสงค์เหล่านี้ไปได้เร็วขึ้นออกจากผู้ที่ยังคงประสบกับความเจ็บปวดซ้ำๆก็คือกลยุทธ์ที่พวกเขาจะใช้ในการเผขิญหน้ากับผลที่จะเกิดขึ้นตามมา 8

กลยุทธ์การเผชิญปัญหาเชิงลบและเชิงบวก 

ยุทธ์การเผชิญปัญหาที่ไม่ดีต่อสุขภาพหลังจากเกิดความผิดพลาดหรือเหตุการณ์ไม่พึงประสงค์อาจรวมถึงการใช้สารเสพติด (เช่น ยาเสพติดหรือแอลกอฮอล์) การนอนหลับมากเกินไป พฤติกรรมการหลีกเลี่ยง การกินมากเกินไปหรือน้อยเกินไปและการแยกตัวออกจากเพื่อน ครอบครัวหรือกิจกรรมปกติ ซึ่งในหลายๆสถานการณ์นั้นมีแนวโน้มที่เราจะซ่อนความผิดพลาดหรือไม่เปิดเผยเหตุการณ์ไม่พึงประสงค์เนื่องจากความกังวลเกี่ยวกับบุคคลหรืออาชีพที่อาจเกิดขึ้น เนื่องจากสัตวแพทย์มักแสดงลักษณะความสมบูรณ์แบบ (เช่น การไม่ยอมรับต่อความผิดพลาดหรือพฤติกรรมที่มีความบกพร่อง) ดังนั้นความผิดพลาดหรือเหตุการณ์ไม่พึงประสงค์จึงมักมาพร้อมกับการวิจารณ์ตนเองมากเกินไปและความกังวลอย่างลึกซึ้งเกี่ยวกับมุมมองหรือความคิดเห็นของผู้อื่น การศึกษาที่ตรวจสอบนักศึกษาสัตวแพทย์พบว่าความนิยมความสมบูรณ์แบบ (perfectionism) จะสัมพันธ์กับความมั่นคงทางอารมณ์ (neuroticism) ซึ่งมีความสัมพันธ์เชิงลบกับความเข้มแข็งทนต่อแรงกดดัน (resilience) 9 การสนับสนุนกลยุทธ์การรับมือเชิงบวกและการบรรเทาความเชื่อเรื่องความนิยมความสมบูรณ์แบบถือเป็นสิ่งสำคัญในการเร่งและเพิ่มความสามารถในการฟื้นตัวหลังจากความผิดพลาด

มีกลยุทธ์เชิงบวกมากมายที่สามารถช่วยลดผลกระทบด้านลบของข้อผิดพลาดทางคลินิกและเหตุการณ์ไม่พึงประสงค์ได้ ซึ่งนั่นรวมถึงการเปิดเผยข้อมูล การเรียนรู้ทางเทคนิค มุมมองและการประเมิน การสนับสนุนและการสร้างความเป็นเพื่อนร่วมงาน การเรียนรู้ทางอารมณ์ในรูปแบบของการมีสติสัมปชัญญะ การมุ่งมั่นอย่างมีสุขภาพดีและความเห็นอกเห็นใจตนเอง 

การเปิดเผย 

มีงานวิจัยที่แสดงให้เห็นว่าผู้ป่วยนั้นต้องการทราบเมื่อเกิดข้อผิดพลาดขึ้นแม้ว่าจะไม่มีอันตรายใดใดเกิดขึ้นก็ตาม 10 การทบทวนแบบครอบคลุมรอบด้านหรือ comprehensive review เกี่ยวกับการเปิดเผยเหตุการณ์ด้านความปลอดภัยของผู้ป่วยในทางการแพทย์ของมนุษย์นั้นแสดงให้เห็นว่าผู้ประกอบวิชาชีพให้บริการด้านสุขภาพนั้นต้องสนับสนุนการยอมรับเหตุการณ์ไม่พึงประสงค์ต่อผู้ป่วยและครอบครัวของพวกเขาด้วย การทบทวนยืนยันว่าผู้ป่วยต้องการการเปิดเผยอย่างตรงไปตรงมาและทันท่วงที มีคำขอโทษตามความเหมาะสมและมีการรับรองเกี่ยวกับการดูแลพวกเขาในอนาคต 11 ทั้งนี้เจ้าของสัตว์เลี้ยงก็อาจมีความต้องการเดียวกันซึ่งนั่นหมายความว่าเป็นสิ่งสำคัญที่สัตวแพทย์ควรรักษาความเชื่อที่ว่าลูกค้าสมควรได้รับข้อมูลทั้งหมดในกรณีที่เกิดความผิดพลาดที่เกี่ยวข้องกับสัตว์ป่วย สัตวแพทย์สามารถขอโทษเจ้าของสัตว์เลี้ยงได้พร้อมกับอธิบายว่าจะดำเนินการอย่างไรเพื่อป้องกันไม่ให้เกิดข้อผิดพลาดขึ้นอีก (รูปภาพที่ 3) การเสนอที่จะจ่ายเงินให้กับการรักษาใดใดที่จำเป็นหลังจากข้อผิดพลาดยังช่วยบรรเทาความรู้สึกผิดในทีมสัตวแพทย์ได้ นอกจากนั้นสัตว์ก็จะได้รับการรักษาเพิ่มเติมทั้งหมดที่จำเป็นอันเป็นผลมาจากความผิดพลาด ความกังวลเกี่ยวกับปัญหาที่ไม่สามารถอธิบายได้จะลดลง และเสริมสร้างความสัมพันธ์ระหว่างสัตวแพทย์ ลูกค้าและสัตว์ป่วยให้เข้มแข็งมากขึ้น โดยเป้าหมายคือให้ทุกคนมีโอกาสที่จะประมวลผลและฟื้นตัวจากความเครียดทางอารมณ์ และมีแนวโน้มที่จะมีส่วนร่วมในพฤติกรรม “ตำหนิและทำให้อับอาย” (blame and shame culture) น้อยลงด้วย

การเรียนรู้ทางเทคนิค

สัตวแพทย์ทำหมันที่มีความเกี่ยวข้องกับเหตุการณ์ไม่พึงประสงค์มีโอกาสได้รับผลกระทบต่อชีวิตส่วนตัวหรืออาชีพในระยะยาวน้อยกว่าและมีแนวโน้มที่จะทำงานต่อไปหากพวกเขาพยายามตรวจสอบเพื่อเรียนรู้ว่าเหตุใดจึงเกิดข้อผิดพลาดขึ้น  8 การมีส่วนร่วมในการเรียนรู้ทางเทคนิคหลังจากเกิดข้อผิดพลาดไม่เพียงแต่จะช่วยให้ค้นพบสาเหตุของข้อผิดพลาดนั้นแต่ยังช่วยให้ค้นพบว่าครั้งหน้าเราจะสามารถทำอะไรที่แตกต่างออกไปได้บ้าง (รูปภาพที่ 4) การไม่สามารถเข้าใจว่าอะไรคือข้อผิดพลาดและจะป้องกันไม่ให้เหตุการณ์ไม่พึงประสงค์แบบเดียวกันเกิดขึ้นอีกครั้งได้นั้นอย่างไรนั้นเกี่ยวข้องกับความวิตกกังวลที่เพิ่มขึ้นของสมาชิกทุกคนในทีมสัตวแพทย์ที่ได้รับผลกระทบจากข้อผิดพลาด โดยสิ่งที่สำคัญที่สุดคือความปลอดภัยโดยรวมของการปฏิบัติจะดีขึ้นเมื่อตรวจพบข้อผิดพลาด และสามารถดำเนินการเพื่อหลีกเลี่ยงข้อผิดพลาดเดียวกันในอนาคต เช่น หากเกิดข้อผิดพลาดเนื่องจากโปรโตคอลไม่พร้อมใช้งานหรือล้าสมัย โปรโตคอลนั้นอาจจำเป็นต้องเขียนหรืออัปเดตใหม่พร้อมมาตรการป้องกันเพิ่มเติมเพื่อป้องกันไม่ให้เกิดข้อผิดพลาดขึ้นอีก

มุมมองและการประเมิน

หลังจากเกิดข้อผิดพลาด สิ่งสำคัญสำหรับสัตวแพทย์ที่เกี่ยวข้องคือต้องมองสถานการณ์ในบริบทที่กว้างขึ้น กล่าวคือในแง่ของสัตว์ทั้งหมดที่ได้รับความช่วยเหลือนั้นมีเพียงไม่กี่ตัวที่ได้รับอันตราย แม้ว่าความผิดพลาดจะเกิดขึ้นแต่นั่นก็ไม่ได้หมายความว่าผู้ที่ทำผิดพลาดจะเป็นสัตวแพทย์ที่ “ไม่ดี” และถึงแม้จะรู้สึกผิดแต่ก็เป็นสิ่งสำคัญที่ควรหลีกเลี่ยงไม่ให้ความรู้สึกดังกล่าวลุกลามไปสู่ความรู้สึกอับอาย ความรู้สึกผิด (guilt) เกิดจากการทำผิดหรือไม่เป็นไปตามความคาดหวังหรือภาระผูกพัน ในขณะที่ความอับอาย (shame) นั้นเกิดจากความกังวลว่าบุคคลนั้นจะดูเป็นอย่างไรในสายตาผู้อื่น ความอับอายก็คือความรู้สึกหรือประสบการณ์ที่เจ็บปวดอย่างมากจากการเชื่อว่าบุคคลนั้นมีข้อบกพร่องและไม่คู่ควรที่จะเป็นส่วนหนึ่งของกลุ่ม ดังนั้นเมื่อสัตวแพทย์ทำผิดพลาด ความอับอายของพวกเขาคือความรู้สึกที่คนอื่นจะเชื่อว่าพวกเขาไม่สมควรที่จะประกอบอาชีพสัตวแพทย์ หรืออีกนัยหนึ่ง ความรู้สึกผิดคือ “ฉันทำผิดพลาด” ในขณะที่ความอับอายคือ “ฉันเป็นสัตวแพทย์ที่ไม่ดี” โดยความรู้สึกผิดเป็นอารมณ์ที่สมเหตุสมผลและเป็นสิ่งที่มนุษย์ส่วนใหญ่มักจะรู้สึกหลังจากทำผิดพลาด แต่ความอับอายนั้นไม่ก่อให้เกิดผลอันใด ไม่มีประโยชน์และนำไปสู่การตัดขาด (disconnection) สิ่งสำคัญคือต้องต่อต้านความรู้สึกอับอายและความโดดเดี่ยว และยอมรับว่าทุกคนทำผิดพลาดได้ นอกจากนี้การกำหนดขอบเขตของสถานการณ์ยังสามารถช่วยได้ เช่น การตระหนักว่าสัตว์ป่วยไม่ได้เสียชีวิตหรือสัตว์ป่วยรายอื่นไม่ได้รับผลกระทบ ในทำนองเดียวกันก็คือการรักษาความเชื่อที่ว่า “ชีวิตมีอะไรมากกว่าสัตวแพทยศาสตร์” 

การสนับสนุนและการสร้างความเป็นเพื่อนร่วมงาน

 ทั้ง 2 อย่างนั้นมีความสำคัญอย่างยิ่งในช่วงเวลาที่เครียด โดยเฉพาะอย่างยิ่งหากบุคคลเชื่อว่าจะมีใครสักคนหนึ่งให้พึ่งพาในช่วงเวลาที่ถูกข่มขู่ สิ่งนี้จะช่วยปกป้องสัตวแพทย์จากความทุกข์ได้ 12 ดังนั้นสำหรับข้อผิดพลาดในทางปฏิบัติ การรู้ว่ามีคนอื่น “เคยอยู่ที่นั่น เคยทำอย่างนั้น” จะสามารถนำความโล่งใจอย่างไม่น่าเชื่อมาสู่คนที่ทำผิดพลาดเป็นครั้งแรก สัตวแพทย์ที่ประสบกับเหตุการณ์ไม่พึงประสงค์ควรได้รับการสนับสนุนให้พึ่งพาครอบครัว เพื่อนฝูงและเพื่อนร่วมงานเพื่อขอคำแนะนำด้านเทคนิคและการสนับสนุนทางจิตใจ (รูปภาพที่ 5) การแบ่งปันประสบการณ์กับบุคคลที่ไว้ใจได้หรือกลุ่มโซเชียลมีเดียส่วนตัวอาจเป็นวิธีหนึ่งในการรวบรวมความช่วยเหลือและบรรเทาความอับอาย สิ่งสำคัญคือต้องแสดงการสนับสนุนสมาชิกในทีมคนอื่นๆเนื่องจากผู้ที่รู้สึกว่าตนเองถูกตำหนิมากกว่าที่ได้จะรับการสนับสนุนให้รายงานความผิดพลาดจะมีโอกาสน้อยที่จะเปิดเผยความจริงในอนาคตและใช้เวลานานกว่าจะยอมกลับมาเปิดเผยในภายหลัง

การเรียนรู้ทางอารมณ์

วิธีที่สัตวแพทย์จัดการและให้กำลังใจตนเองผ่านเหตุการณ์ที่ไม่พึงประสงค์นั้นสำคัญอย่างยิ่งต่อการฟื้นตัวHow veterinarians handle and support themselves through an adverse event is paramount to their recovery 8 การเคี้ยวเอื้อง (rumination) หรือจมอยู่กับสถานการณ์รังแต่จะนำไปสู่ความทุกข์มากขึ้นเท่านั้น โดยเฉพาะอย่างยิ่งเมื่อรวมกับการวิจารณ์ตนเอง ความสงสัยในตนเองจะสามารถตอบโต้ได้ด้วยการมีความถ่อมตัวที่จะรู้ว่าสัตวแพทย์เสี่ยงที่จะทำอันตรายในขณะที่กำลังพยายามทำความดี ซึ่งในทำนองเดียวกันอารมณ์ทุกข์ใจเป็นสิ่งที่หลีกเลี่ยงไม่ได้หลังจากทำผิดพลาดและสัตว์แพทย์ควรคาดการณ์ไว้ก่อนและจัดการกับอารมณ์เหล่านั้นด้วยสติและความมุ่งมั่นอย่างมีสุขภาพดี รวมถึงความเห็นอกเห็นใจตนเองนั้นก็เป็นกลยุทธ์หนึ่งในการเผชิญปัญหาเชิงบวกและเป็นประโยชน์อย่างมากต่อสัตวแพทย์

สติสัมปชัญญะ

ก ารมีสติสัมปชัญญะนั้นเป็นสภาวะทางจิตใจที่เกิดขึ้นได้โดยการมุ่งความสนใจไปในช่วงเวลาปัจจุบัน โดยขณะเดียวกันก็สังเกตและยอมรับความรู้สึก ความคิดหรือความรู้สึกทางกายอย่างใจเย็นโดยไม่ต้องมีการตัดสิน เทคนิคที่เป็นประโยชน์นี้ริ่มมีการค้นคว้าวิจัยมากขึ้นในช่วงทศวรรษที่ผ่านมา โดบพบว่าสามารถนำมาใช้กับบุคคลที่พบว่าตนเองกำลังครุ่นคิดถึงแต่ความผิดพลาดในอดีตหรือกังวลว่าความผิดพลาดครั้งต่อไปจะเกิดขึ้นอีกเมื่อใด นอกจากนี้การมีสติยังมีประโยชน์อีกมากมาย ได้แก่ การฝึกสติสามารถช่วยลดความวิตกกังวลและภาวะซึมเศร้า ช่วยจัดการกับการใช้สารเสพติด ปรับปรุงสภาพร่างกาย เช่น อาการปวดเรื้อรัง มะเร็ง โรคหัวใจและหลอดเลือดรวมถึงโรคข้ออักเสบรูมาตอยด์ เสริมสร้างการทำงานของระบบภูมิคุ้มกัน และจัดการกับภาวะความดันโลหิตสูง 13 แต่ที่โดดเด่นที่สุดคือสามารถช่วยลดผลกระทบที่เป็นอันตรายจากความเครียดต่อสมองและร่างกายได้ การเปลี่ยนแปลงของวงจรการสั่งการของสมอง (brain circuitry)  และวัดการทำงานของสมองที่ซับซ้อนระหว่างการทำ neuroelectric และ neuroimaging (เช่น functional MRI) แสดงให้เห็นในผู้ที่ฝึกสติ โดยพบว่าโครงสร้างของ cortex ที่สัมพันธ์กับความสนใจ (attention) ความจำ ความสามารถด้านบริหารจัดการ (executive functions) และการควบคุมอารมณ์นั้นเปลี่ยนแปลงไป สิ่งนี้แสดงให้เห็นว่าการฝึกสติจะช่วยส่งเสริมการควบคุมตนเองทั้งในด้านสมาธิและอารมณ์ ตลอดจนความยืดหยุ่นในการปรับเปลี่ยนพฤติกรรม (behavioral flexibility) การเปลี่ยนแปลงของสมองส่วนที่รับผิดชอบเกี่ยวกับอารมณ์ (limbic system) ซึ่งควบคุมอารมณ์ พฤติกรรม แรงจูงใจและความทรงจำระยะยาวก็สังเกตเห็นได้ได้ผู้ที่ฝึกสติเช่นกัน 14

 การวิจัยที่ศึกษาถึงประโยชน์ของการฝึกสติในหมู่บุคลากรทางการแพทย์ของมนุษย์นั้นแสดงให้เห็นถึงประโยชน์ที่สำคัญหลายประการ การฝึกสติช่วยให้พยาบาลรับมือกับความเครียดได้อย่างมีประสิทธิภาพมากขึ้นโดยการปรับปรุงความสามารถในการมีสมาธิและสงบในสถานการณ์ที่ตึงเครียด 15 นอกจากนี้พยาบาลที่ผ่านการฝึกสติได้สำเร็จยังแสดงให้เห็นถึงประสิทธิภาพทางคลินิก ความสามารถในการรับมือกับอารมณ์เชิงลบ การตระหนักรู้ถึงความคิดและความรู้สึกในระหว่างเหตุการณ์ที่ตึงเครียด รวมถึงความสามารถในการตอบสนองต่อความต้องการของผู้ป่วยที่ดีขึ้นอีกด้วย 16 ซึ่งเมื่อการฝึกสติเสร็จสิ้น นักศึกษาแพทย์ แพทย์และพยาบาลยังแสดงให้เห็นถึงความตระหนักรู้ในตนเองและสามารถดูแลตัวเองได้ดีขึ้น ตลอดจนช่วยลดความเสี่ยงของความเหนื่อยหน่ายในวิชาชีพ 17 ทั้งนี้การฝึกสติยังมีศักยภาพในการลดเหตุการณ์ไม่พึงประสงค์ในหมู่ผู้ประกอบวิชาชีพให้บริการด้านสุขภาพ การศึกษาล่าสุดในประเทศจีนที่เปรียบเทียบกลุ่มแพทย์ที่ได้รับการสุ่มเข้ากลุ่มฝึกสมาธิหรือกลุ่มควบคุม ผลการศึกษาพบว่าแพทย์ที่เข้าร่วมการทำสมาธิแบบเจริญสติเป็นเวลา 8 สัปดาห์จะมีสติ วัฒนธรรมความปลอดภัยของผู้ป่วย (Patient safety culture) และความสามารถด้านความปลอดภัยของผู้ป่วย (patient safety competency) สูงขึ้นอย่างมีนัยสำคัญเมื่อเทียบกับกลุ่มควบคุม ในขณะเดียวกันเหตุการณ์ไม่พึงประสงค์ก็ต่ำกว่าอย่างมีนัยสำคัญเช่นเดียวกัน 18 ผลการวิจัยเหล่านี้ล้วนชี้ให้เห็นว่าไม่เพียงแต่การมีสติจะสามารถบรรเทาความเครียด ส่งเสริมการดูแลตนเองและจัดเป็นกลยุทธ์การรับมือเชิงบวกหลังเกิดข้อผิดพลาดขึ้นเท่านั้น แต่ยังมีศักยภาพที่จะลดเหตุการณ์ไม่พึงประสงค์ทั้งหมดอีกด้วย

 
มีการค้นพบที่คล้ายคลึงกันนี้ในวรรณกรรมทางสัตวแพทย์เช่นกัน โดยมีข้อเสนอแนะว่าการฝึกสติสามารถเป็นประโยชน์ต่อสัตวแพทย์ได้ ตัวอย่างเช่น โปรแกรมการฝึกสติจะช่วยลดความเครียดในหมู่เจ้าหน้าที่คณาจารย์ที่โรงเรียนสัตวแพทย์แคริเบียน (Caribbean veterinary school) 19 ในทำนองเดียวกันก็มีการศึกษาที่ตรวจสอบความเข้มข้นของ cortisol และ α-amylase ในน้ำลาย รวมถึงความเครียดของนักศึกษาสัตวแพทย์ชั้นปีที่ 4 ที่ทำการผ่าตัดสัตว์ที่มีชีวิตอยู่ พบว่าผู้ที่ฝึกลมหายใจ 5 นาที (5-minute mindfulness breathing exercise) ก่อนการทำหัตถการจะมีระดับ α-amylase ต่ำกว่าและมีความรู้สึกผ่อนคลายและสงบมากขึ้น 20 ด้วยเหตุนี้สัตวแพทย์จึงควรได้รับการสนับสนุนให้ฝึกสติอย่างเป็นทางการอยู่เป็นประจำ เช่น การฝึกลมหายใจ การผ่อนคลายร่างกาย โยคะหรือการทำสมาธิ (กล่องข้อความที่ 1) เพื่อเพิ่มความสามารถในการอยู่กับปัจจุบันและปรับปรุงสุขภาพจิตหลังจากความผิดพลาดหรือเหตุการณ์ไม่พึงประสงค์เกิดขึ้น การฝึกสติอย่างไม่เป็นทางการสามารถทำได้ตลอดทั้งวันทำงาน ไม่ว่าจะระหว่างการนัดหมาย ระหว่างช่วงพักหรือขณะเดินทาง ในช่วงเวลาเหล่านี้โดยเฉพาะอย่างยิ่งเมื่อจิตใจกำลังปั่นป่วน วุ่นวายหรือครุ่นคิด การเปลี่ยนเส้นทางการรับรู้ไปยังช่วงเวลาปัจจุบันโดยมุ่งเน้นไปที่การหายใจหรือสังเกตความรู้สึกทางกายในร่างกายของเราก็อาจเป็นประโยชน์ได้มาก การฝึกแบบฝึกหัด 5-4-3-2-1 (กล่องข้อความที่ 2) เป็นอีกหนึ่งวิธีในการลดการตอบสนองต่อความเครียดและตระหนักถึงที่นี่และตอนนี้ 

กล่องข้อความที่ 1 ตัวอย่างของแอปสำหรับการเริ่มฝึกสมาธิที่สามารถดาวน์โหลดได้ 

กล่องข้อความที่ 2 วิธีทำแบบฝึกหัด 5-4-3-2-1 ซึ่งถือเป็นการฝึกสติอย่างไม่เป็นทางการ 

ความมุ่งมั่นอย่างมีสุขภาพดี

เป็นความคาดหวังที่ไม่มีทางเป็นจริงที่เราจะคิดว่าในฐานะมนุษย์ สัตวแพทย์นั้นจะสามารถผ่านอาชีพการงานของตนไปได้โดยไม่ทำผิดพลาด ซึ่งความผิดพลาดนั้นไม่ใช่ว่าสัตวแพทย์ตั้งใจจะทำร้ายสัตว์หรือว่าพวกเขาเหล่านั้นไม่ระมัดระวังมากพอ แต่เป็นเพราะพวกเขาเป็นมนุษย์และไม่ได้สมบูรณ์แบบ เพราะฉะนั้นในขณะที่สัตวแพทย์หลายคนคาดหวังให้ตัวเองสมบูรณ์แบบ ความคาดหวังนี้จึงนำไปสู่ความทุกข์ทางจิตใจเมื่อทำผิดพลาด ความมุ่งมั่นอย่างมีสุขภาพดีในการให้การดูแลทางการแพทย์อย่างดีที่สุดเท่าที่จะทำได้โดยพิจารณาจากทรัพยากรและเวลาที่มีอยู่คือแนวทางในการปฏิบัติทางคลินิกที่มีประสิทธิผลและส่งผลเสียน้อยกว่ามาก การสอบถามความนิยมความสมบูรณ์แบบ (perfectionism) ในผู้ประกอบวิชาชีพให้บริการด้านสุขภาพ (healthcare providers) ของมนุษย์ในช่วงการระบาดของ COVID ชี้ให้เห็นว่าประสบการณ์ที่ตึงเครียดจากวิกฤตสุขภาพของโลกนั้นรุนแรงมากขึ้นจากความทุกข์ที่เดิมมีอยู่ในระดับที่สูงอยู่แล้วในเหล่าผู้ประกอบวิชาชีพให้บริการด้านสุขภาพที่นิยมความสมบูรณ์แบบ 21 ผู้เขียนบทความนี้ขอสนับสนุนการมุ่งมั่นเพื่อความเป็นเลิศมากกว่าการมุ่งมั่นเพื่อความสมบูรณ์แบบ ในแง่ของการตระหนักว่าเมื่อใดที่ “ดีพอ” ก็คือ “ดีพอ” แล้ว และเรียนรู้ที่จะไม่ปลูกฝังความไม่พอใจที่เกี่ยวข้องกับงานจนกลายเป็นความไม่พอใจตนเอง การยอมรับว่าในบางครั้ง “การปฏิบัติที่ดีพอ” นั้นดีกว่า “การปฏิบัติที่สมบูรณ์แบบ” ถือเป็นสิ่งสำคัญอย่างยิ่งสำหรับสัตวแพทย์ในการรักษาความคาดหวังที่สามารถเป็นจริงได้และหลีกเลี่ยงความทุกข์

ความเห็นอกเห็นใจตนเอง 

เป็นเรื่องปกติที่สัตวแพทย์อาจมีความรู้สึกทุกข์ใจได้หลังจากทำผิดพลาด สิ่งสำคัญคือสัตวแพทย์ต้องจัดการกับอารมณ์เหล่านั้นด้วยการให้อภัยและเห็นอกเห็นใจตนเองหรือก็คือต้องมีความเห็นอกเห็นใจอยู่ภายในใจ นักศึกษาสัตวแพทย์ชาวออสเตรเลียใช้แบบสอบถามเพื่อตรวจสอบความเห็นอกเห็นใจตนเองและความเข้มแข็ง ผลการศึกษาพบว่านักเรียนที่มีคะแนนความเห็นอกเห็นใจตนเองสูงก็จะมีคะแนนความเข้มแข็งสูงขึ้นด้วย 22 ซึ่งในทำนองเดียวกัน พยาบาลดูแลผู้ป่วยฉุกเฉินที่มีคะแนนความเห็นอกเห็นใจต่อตนเองสูงกว่าจะมีคะแนนความเครียดจากความรู้สึกร่วมในเหตุการณ์กระทบกระเทือนใจต่ำกว่าซึ่งจะเป็นตัววัดความเหนื่อยล้าจากการเห็นอกเห็นใจ 23 การค้นพบเหล่านี้ชี้ให้เห็นว่าการปลูกฝังความรู้สึกเห็นอกเห็นใจตนเองสามารถช่วยเพิ่มความสามารถของสัตวแพทย์ในการฟื้นตัวหลังจากเกิดความผิดพลาดหรือเหตุการณ์ตึงเครียดอื่นๆ โดยได้รับการยืนยันด้วยรายงานล่าสุดที่พบว่าการฝึกอบรมสามารถช่วยให้ผู้ประกอบวิชาชีพให้บริการด้านสุขภาพ (healthcare providers) รู้จักปลูกฝังความเห็นอกเห็นใจในตนเองซึ่งจะนำไปสู่การส่งเสริมการดูแลตนเองและลดการตัดสินหรือวิพากษ์วิจารณ์ตนเอง 24 ความเห็นอกเห็นใจตนเองนั้นประกอบไปด้วย 3 สถานะหลัก ได้แก่ ความเมตตา การมีสติและการยอมรับในความเป็นมนุษย์ทั่วไป (กล่องข้อความที่ 3) โดยสามารถปลูกฝังได้โดยใช้แบบฝึกหัดต่างๆ เช่น การทำสมาธิ การหยุดพักหรือการเขียนบันทึกความเห็นอกเห็นใจตนเอง (ตารางที่ 3)  

กล่องข้อความที่ 3 คำจำกัดความขององค์ประกอบทั้ง 3 ของความเห็นอกเห็นใจตนเอง 

(* จากความเห็นอกเห็นใจตนเองโดย Dr. Kristin Neff: see https://self-compassion.org/)

ตารางที่ 3 ขั้นตอนสำหรับการจดบันทึกความเห็นอกเห็นใจตนเองพร้อมตัวอย่าง

สรุป

ข้อผิดพลาดเป็นเรื่องปกติในการปฏิบัติงานด้านสัตวแพทย์และอาจส่งผลกระทบต่อสัตวแพทย์ตลอดอาชีพการงานของพวกเขา ผลที่ตามมาจากความผิดพลาดอาจร้ายแรงจนทำให้เกิดผลกระทบต่อตนเองและอาชีพในระยะยาวหรืออาจถึงขั้นตัดสินใจลาออกจากวิชาชีพได้ การเสริมสร้างความเข้มแข็งให้กับบุคคลหลังจากเกิดความผิดพลาดจึงถือเป็นสิ่งสำคัญอย่างยิ่งและจะสามารถทำได้ด้วยกลยุทธ์การรับมือกับปัญหาที่เหมาะสม เช่น การเปิดเผยข้อผิดพลาดต่อเจ้าของของสัตว์เลี้ยง การค้นหาวิธีที่จะป้องกันไม่ให้เกิดความผิดพลาดขึ้นอีกในอนาคต การขยายมุมมองเกี่ยวกับผลกระทบจากความผิดพลาด การพึ่งพาผู้อื่นเพื่อขอการสนับสนุน และการเรียนรู้ทางอารมณ์ในแง่ของการฝึกสติ ความมุ่งมั่นอย่างมีสุขภาพดีและความเห็นอกเห็นใจตนเอง